EMS en GACS vanaf 2026: wat er verandert, wie het raakt en hoe je je voorbereidt

Zo voldoe je aan de norm én versnel je optimalisatie

12 dec 2025

De energietransitie versnelt. Vanaf 2026 krijgen organisaties te maken met aangescherpte eisen voor het monitoren en optimaliseren van energieverbruik. In de praktijk hoor je twee begrippen steeds vaker terug: EMS (Energy Management System) en GACS (Gebouwautomatiserings- en -controlesysteem). Beide gaan over slimmer met energie omgaan, maar ze doen iets anders en samen leveren ze de meeste waarde.

Bij VDS zien we het vaak: er is een mooi gebouwbeheersysteem of er zijn prima dashboards, maar ze werken niet als één geheel. Dan ontstaat er óf een rapport zonder effect, óf techniek zonder richting. In deze blog leggen we uit wat er verandert per 2026, wie het raakt, en hoe je je praktisch voorbereidt, zodat je niet alleen voldoet aan regels, maar ook aantoonbaar bespaart.

Wat is het verschil tussen EMS en GACS?

GACS (Building/GBS) is het regelbrein van je gebouw. Het stuurt installaties aan, verwarming, koeling, ventilatie, op basis van sensoren en tijdschema’s. Het doel: comfort en efficiëntie in het moment.
EMS is je energiemanager. Het meet en analyseert verbruiken (stroom, gas en waar zinvol water/stoom/perslucht), signaleert verspilling, vergelijkt locaties en rapporteert (bijv. in lijn met ISO- of auditverplichtingen). Het doel: continu verbeteren over tijd.

Kort gezegd: GACS voert uit, EMS geeft inzicht en richting. Samen maak je van data concrete sturing: het EMS ontdekt de kans, het GACS voert de ingreep uit, en het EMS bewijst het resultaat.

GACS (Building/GBS) is het regelbrein van je gebouw. Het stuurt installaties aan, verwarming, koeling, ventilatie, op basis van sensoren en tijdschema’s. Het doel: comfort en efficiëntie in het moment.
EMS is je energiemanager. Het meet en analyseert verbruiken (stroom, gas en waar zinvol water/stoom/perslucht), signaleert verspilling, vergelijkt locaties en rapporteert (bijv. in lijn met ISO- of auditverplichtingen). Het doel: continu verbeteren over tijd.

Kort gezegd: GACS voert uit, EMS geeft inzicht en richting. Samen maak je van data concrete sturing: het EMS ontdekt de kans, het GACS voert de ingreep uit, en het EMS bewijst het resultaat.

Wat verandert er in 2026?

Voor utiliteitsgebouwen met grote HVAC-installaties wordt een geautomatiseerde aansturing en monitoring de norm (GACS).
Voor grote energiegebruikers wordt continu inzicht en aantoonbare optimalisatie verwacht (EMS-functionaliteit): meten, analyseren, alarmeren en rapporteren.
Bestaande energiebesparingsplichten blijven relevant: maatregelen met korte terugverdientijd moeten aantoonbaar worden opgepakt.

Belangrijk: de richting is duidelijk, van eenmalig meten naar doorlopende performance-sturing. De precieze nationale uitwerking bepaalt straks details van drempelwaarden en handhaving; inhoudelijk loont het om nu al je fundament op orde te brengen.

Voor utiliteitsgebouwen met grote HVAC-installaties wordt een geautomatiseerde aansturing en monitoring de norm (GACS).
Voor grote energiegebruikers wordt continu inzicht en aantoonbare optimalisatie verwacht (EMS-functionaliteit): meten, analyseren, alarmeren en rapporteren.
Bestaande energiebesparingsplichten blijven relevant: maatregelen met korte terugverdientijd moeten aantoonbaar worden opgepakt.

Wie wordt geraakt?

Gebouwen met forse klimaatinstallaties (kantoren, onderwijs, zorg, logistiek, productie): GACS voor automatische sturing en optimalisatie. Concreet: je moet installaties regeltechnisch onder controle hebben, met schema’s en setpoints die aantoonbaar passen bij bezetting en seizoen.

Locaties met hoog jaarlijks verbruik: EMS om verbruik continu te volgen, afwijkingen te detecteren (nachtlast, pieken, onverwachte runtimes) en verbeteringen te borgen. Denk aan sites met veel procesverbruik of uitgebreide werktijden, waar “sluipverbruik” snel oploopt als niets of niemand het ziet.

Voor organisaties met meerdere locaties: gebruik overal dezelfde KPI-definities en rapportagestandaarden (bijv. kWh/m² voor kantoren of kWh per producteenheid voor productie). Zo vergelijk je prestaties eerlijk, zie je uitschieters direct en kun je bewezen verbeteringen van locatie A gecontroleerd uitrollen naar B en C.

Zo bereid je je praktisch voor (stappenplan)

Stap 1 — Nulmeting en scope
Breng hoofdmeter en sub-meters in kaart. Identificeer grote verbruikers (HVAC, perslucht, proceslijnen) en leg bedrijfsuren en seizoensinvloeden vast. Check ook de regelstatus: waar draait iets 24/7 terwijl de bezetting dat niet rechtvaardigt? Documenteer je huidige targets (als die er al zijn) en hiaten in data (waar mis je meting of resolutie).

Stap 2 — Dataplan
Zorg dat je continu data hebt op de plekken waar je kunt sturen: hoofdaansluiting, verdeelkasten, HVAC, kritieke processen. Koppel waar mogelijk GBS/GACS-data (temperaturen, setpoints, klepstanden, runtimes) aan je verbruiksdata. Leg vast welke frequentie je nodig hebt (bijv. kwartierwaarden voor piekdetectie) en wie beheer doet (IT/OT, security, roltoegang). Houd rekening met open protocollen en API’s zodat je niet vastzit aan één leverancier.

Stap 3 — Kern-KPI’s en targets
Begin klein met 2–3 KPI’s die het meest opleveren:

Nachtlast/baseload: % van dagverbruik tussen 01:00–05:00.
Piekvermogen: verhouding tot contract/technische grens, plus frequentie van overschrijding.
Specifiek verbruik: kWh/m² of kWh per producteenheid, met normale bandbreedtes per seizoen.

Leg bandbreedtes/targets vast (bijv. nachtlast < 8%, piek < 90% van contractvermogen) en wijs eigenaarschap toe per KPI (wie reageert op een alert, binnen welke termijn, en hoe wordt de actie vastgelegd?).

Stap 4 — Actie-loop
Richt alerts in op relevante afwijkingen (bijv. idle running op AHU’s, onverklaarbare compressor-runtimes, pieken rond opstart). Vertaal EMS-inzichten naar setpoint- of schema-aanpassingen in GACS óf naar duidelijke werkopdrachten voor techniek/onderhoud (wie, wat, wanneer). Meet het effect en rapporteer maandelijks met een korte PDCA: wat werkte, wat niet, wat gaan we volgende maand aanscherpen?

Stap 5 — Schaal op
Als de basis rendeert, breid uit naar meer meters/afdelingen/locaties. Automatiseer waar logisch: regels in GACS die voorspelbaar reageren op patronen die het EMS detecteert (bijv. ventilatie verder terugschakelen onder een combinatiesignaal van aanwezigheid + lage CO₂, of load-shifting op basis van voorspelbare pieken). Herzie periodiek targets op basis van werkelijke prestaties en veranderende bezettingspatronen.

Stap 3 — Kern-KPI’s en targets
Begin klein met 2–3 KPI’s die het meest opleveren:

Nachtlast/baseload: % van dagverbruik tussen 01:00–05:00.
Piekvermogen: verhouding tot contract/technische grens, plus frequentie van overschrijding.
Specifiek verbruik: kWh/m² of kWh per producteenheid, met normale bandbreedtes per seizoen.